در دنیای امروز، هر کسی ممکن است حداقل یک‌بار با فردی روبه‌رو شده باشد که انرژی ما را می‌گیرد، اعتمادبه‌نفس را کاهش می‌دهد و بدون آن‌که مستقیم آسیب بزند، زندگی روانی ما را مختل می‌کند. به این افراد در روانشناسی اصطلاحاً شخصیت سمی گفته می‌شود. اما شخصیت سمی یعنی چی؟ آیا هر رفتار ناخوشایند یا اشتباه، فرد را در گروه شخصیت‌های سمی قرار می‌دهد؟ و مهم‌تر از همه، چگونه می‌توان از خود محافظت کرد و مرزهای سالم ساخت؟
در این مقاله، با نگاهی علمی و درعین‌حال ساده‌فهم بررسی می‌کنیم شخصیت سمی چیست، ریشه‌های شکل‌گیری آن کجاست، چه تفاوتی میان شخصیت سمی زنانه و شخصیت سمی مردانه وجود دارد، و در نهایت یاد می‌گیریم چطور مرزگذاری اصولی انجام دهیم تا روابط‌مان سالم‌تر و آرام‌تر شود.
شخصیت سمی چیست؟
به افرادی «سمی» گفته می‌شود که حضورشان باعث فرسودگی روحی، کاهش عزت‌نفس، استرس و آشفتگی می‌شود. این افراد اغلب رفتارهایی مانند کنترل‌گری، سرزنش‌گری، بی‌ثباتی احساسی، بازی با احساسات و نادیده گرفتن نیازهای دیگران را نشان می‌دهند.
وقتی این سؤال مطرح می‌شود که شخصیت سمی یعنی چی؟ باید توجه کنیم که سمی بودن یک برچسب اخلاقی نیست؛ بلکه یک الگوی رفتاری ناسالم است که در روابط انسانی ایجاد آسیب می‌کند. لزوماً این افراد «بد» نیستند، بلکه اغلب خودشان هم از رنج‌ها، ترس‌ها و زخم‌های درونی‌شان آگاه نیستند.
شخصیت سمی از کجاست؟ ریشه‌های شکل‌گیری رفتارهای سمی
یکی از پرتکرارترین پرسش‌ها این است که شخصیت سمی از کجاست؟
واقعیت این است که سمی شدن افراد معمولاً از یک عامل واحد ناشی نمی‌شود؛ بلکه مجموعه‌ای از تجربیات و ویژگی‌های روانی باعث رشد این الگوها می‌شود:
● زخم‌های دوران کودکی
بی‌توجهی، تنبیه، والدین کنترل‌گر یا محیط خانوادگی ناسالم می‌تواند الگوهای رفتاری سمی را در فرد شکل دهد.
● تجربه طرد و شکست‌های عاطفی
افرادی که در گذشته آسیب دیده‌اند، ناخواسته رفتارهای مخرب را برای محافظت از خود تکرار می‌کنند.
● اختلالات روانی تشخیص‌داده‌نشده
برخی اختلالات مانند اختلال شخصیت مرزی، خودشیفته یا ضداجتماعی درصورتی‌که درمان نشوند، فرد را به سمت رفتارهای سمی سوق می‌دهند.
● محیط‌های کاری یا خانوادگی ناسالم
گاهی فرد در محیط‌هایی بزرگ می‌شود که در آن کنترل‌گری یا سرزنش «عادی» است؛ بنابراین همان الگوها در شخصیت او تثبیت می‌شود.
انواع شخصیت‌های سمی
همه افراد سمی شبیه هم نیستند. شناخت انواع آن‌ها کمک می‌کند راحت‌تر رفتارها را تشخیص دهیم:
۱. شخصیت کنترل‌گر
همه‌چیز باید مطابق خواسته او باشد. اگر نباشد، با خشم، قهر یا تهدید احساسی واکنش نشان می‌دهد.
۲. شخصیت قربانی‌نما
برای هر اشتباهی یک مقصر بیرونی دارد. هیچ‌وقت مسئولیت رفتارهایش را نمی‌پذیرد.
۳. شخصیت حسود و رقابتی
به‌جای حمایت از موفقیت دیگران، آن را تهدیدی برای خود می‌داند.
۴. شخصیت انتقادگر افراطی
مدام از ظاهر، رفتار، کار یا حتی احساس دیگران انتقاد می‌کند.
۵. شخصیت بی‌ثبات و هیجانی
در یک لحظه مهربان و در لحظه‌ای دیگر بی‌رحم و سرد. این نوسان احساسی، طرف مقابل را گیج و فرسوده می‌کند.
برخی افراد نیز ویژگی‌هایی ترکیبی دارند که در روانشناسی امروز به آن‌ها شخصیت سمی جدید گفته می‌شود؛ افرادی که با هوش هیجانی بالا اما رفتار دستکاری‌گر وارد روابط می‌شوند و شناسایی آن‌ها سخت‌تر است.
شخصیت آدم‌های سمی چگونه است؟
برای درک بهتر شخصیت آدم‌های سمی باید رفتارهای مشترک آن‌ها را بشناسیم:
-
انرژی شما بعد از تعامل با آن‌ها کم می‌شود.
-
مرزهای شما را نادیده می‌گیرند.
-
احساس گناه، شرم یا ضعف در شما ایجاد می‌کنند.
-
مسئولیت اشتباهات‌شان را نمی‌پذیرند.
-
نیاز دارند همیشه مرکز توجه باشند.
-
احساسات شما را کوچک یا بی‌اهمیت جلوه می‌دهند.
-
با دروغ، اغراق یا مظلوم‌نمایی تقصیر را از خود دور می‌کنند.
این رفتارها همیشه آشکار نیستند؛ گاهی بسیار جذاب، کاریزماتیک یا مهربان به‌نظر می‌رسند اما پشت این ظاهر، الگوهای آزاردهنده وجود دارد.
تفاوت شخصیت سمی زنانه و شخصیت سمی مردانه
اگرچه سمی بودن جنسیتی نیست، اما الگوی بروز رفتارهای سمی در زنان و مردان معمولاً متفاوت دیده می‌شود.
شخصیت سمی زنانه
-
معمولاً با ظرافت احساسی، کنایه، قهرهای طولانی یا بازی با احساسات عمل می‌کند.
-
نقش "قربانی" را بهتر بازی می‌کند و ممکن است از احساس گناه دیگران بهره‌برداری کند.
-
حسادت‌های پنهان، مقایسه و کنترل غیرمستقیم در رفتار او دیده می‌شود.
شخصیت سمی مردانه
-
بیشتر با سلطه‌گری، کنترل مستقیم یا تحقیر کلامی خود را نشان می‌دهد.
-
ممکن است خشم را ابزار اصلی ارتباط قرار دهد.
-
کم‌اهمیت جلوه دادن احساسات دیگران یا نادیده گرفتن نیازهای عاطفی شریک، رایج است.
این تفاوت‌ها به معنی بد بودن یک جنس نیست؛ تنها الگوهای رفتاری هستند که با آگاهی و درمان قابل اصلاح‌اند.
چطور مرزهای سالم تعیین کنیم؟
اگر با فردی سمی در رابطه هستید—چه شریک عاطفی، چه والدین، چه دوست یا همکار—تنها راه حفظ سلامت روان، یادگیری مرزبندی سالم است. مرزگذاری یعنی تعیین حد و حدودی که از هویت، آرامش و انرژی شما محافظت کند.
۱. احساسات خود را جدی بگیرید
اگر کسی باعث اضطراب، استرس یا احساس بی‌ارزشی در شما می‌شود، این نشانه مهمی است. انکار نکنید.
۲. نیازهای خود را واضح بیان کنید
به جای سکوت یا تحمل، مستقیم بگویید چه چیزی برای شما قابل‌قبول یا غیرقابل‌قبول است.
۳. قاطع باشید، نه پرخاشگر
قاطعیت یعنی ادب + شفافیت.
مثال:
«وقتی با لحن تحقیرآمیز صحبت می‌کنی، ناراحت می‌شوم. لطفاً این رفتار تکرار نشود.»
۴. مسئولیت احساسات دیگران را بر عهده نگیرید
افراد سمی از احساس گناه به‌عنوان ابزار کنترل استفاده می‌کنند. این دام را بشناسید.
۵. فاصله‌گذاری کنش‌مند ایجاد کنید
در برخی موارد لازم است میزان ارتباط را کم کنید، مکالمه‌ها را کوتاه نگه دارید یا از بحث‌های غیرضروری دور شوید.
۶. حمایت حرفه‌ای دریافت کنید
تعامل طولانی با افراد سمی می‌تواند آسیب‌زا باشد. مشاوره روانشناسی بهترین راه برای بازیابی اعتمادبه‌نفس و یادگیری مهارت‌های ارتباطی است.
چه زمانی باید از یک روانشناس کمک گرفت؟
-
وقتی یک رابطه به‌طور مداوم باعث استرس، اضطراب یا افسردگی می‌شود.
-
وقتی نمی‌توانید «نه» بگویید یا از بیان نیازهایتان می‌ترسید.
-
وقتی احساس می‌کنید هویت یا اعتمادبه‌نفس‌تان در یک رابطه از بین رفته.
-
وقتی رفتارهای فرد مقابل قابل‌پیش‌بینی نیست و شما را سردرگم می‌کند.
-
وقتی نمی‌دانید باید رابطه را ادامه دهید یا پایان دهید.
در چنین شرایطی، کمک گرفتن از یک متخصص می‌تواند زندگی شما را نجات دهد.
شناخت شخصیت‌های سمی اولین قدم برای حفاظت از سلامت روان است. دانستن این‌که شخصیت سمی چیست، شخصیت آدم‌های سمی چگونه‌اند و این الگوها از کجا می‌آیند، به شما کمک می‌کند روابط سالم‌تر و زندگی آرام‌تری بسازید.
مرزگذاری مهارتی است که با تمرین و آگاهی تقویت می‌شود، اما در بسیاری از مواقع نیاز به حمایت حرفه‌ای وجود دارد تا بتوانید از چرخه آسیب خارج شوید.
رزرو وقت مشاوره در کلینیک روانشناسی آرون
اگر احساس می‌کنید در رابطه‌ای گرفتار الگوهای سمی شده‌اید، اگر نمی‌توانید مرزهای سالم بسازید، یا اگر نیاز دارید درک عمیق‌تری از رفتارهای اطرافیان داشته باشید، روان‌شناسان متخصص کلینیک روانشناسی آرون می‌توانند در مسیر بهبودی کنار شما باشند.
برای دریافت مشاوره تخصصی و شروع یک مسیر جدید در سلامت روان، همین حالا وقت مشاوره خود را در مرکز مشاوره آرون رزرو کنید.
نظرات کاربران
هنوز هیچ کامنتی ثبت نشده است
اولین نفری باشید که نظر خود را بیان می‌کند!